Mamerki, to wieś położona na Mazurach, nad jeziorem Mamry, 8 km od Węgorzewa. W tym spokojnym, uroczym miejscu znajduje się kompleks najlepiej zachowanych w Polsce niemieckich bunkrów z okresu II wojny światowej. Była tu zlokalizowana Kwatera Główna Wojsk Lądowych Wehrmachtu (OKH), z której dowodzono operacją lądową działań przeciwko ZSRR.
W latach 1940-1944, na obszarze o powierzchni około 200 ha, powstało 250 budowli wojskowych, w tym 30 żelbetowych schronów wykonanych na potrzeby 40 niemieckich, wysokiej rangi generałów i feldmarszałków oraz 1500 żołnierzy. Ponieważ wojska Wehrmachtu opuszczały kwaterę w ogromnym pośpiechu (w styczniu 1945 roku), nie zrealizowano planu wysadzenia schronów i kompleks przetrwał w dobrym stanie do obecnych czasów.
Budowa bunkrów
Budowę ponad 200 bunkrów, tuneli i innych budowli zrealizowano dzięki niewolniczej pracy około 2 000 robotników, „zwerbowanych” przez organizację Todt. Ponieważ przeznaczenie obiektu było niejawne, robotnicy byli przekonani, że budują tajną fabrykę broni. Wszystkie budynki były dobrze zabezpieczone. Tynki, wykonane z mieszanki cementu, trawy morskiej i wiórów, pochłaniały energię wybuchu pocisków. Wewnątrz kompleksu wykorzystano szereg zabiegów maskujących, a całość prac projektował i nadzorował architekt krajobrazu sprowadzony ze Stuttgartu. Drogi wewnętrzne kwatery oświetlono fioletowym światłem, co sprawiało, że nie były widoczne z powietrza. Także pojazdy wojskowe, poruszające się wewnątrz kompleksu, zamontowane miały fioletowe światła.
Kompleks wojskowy w Mamerkach był podzielony na 3 strefy: Fritz (Sztab Generalny Wehrmachtu), Queffe (Źródło — Kwatermistrzostwo), Brigitten Stach (Miasto Brygidy — służby zabezpieczenia). Centrum dowodzenia i łączności mieściło się w największym schronie, którego wymiary wynosiły 75 m x 37 m. Jednakże budowy nie ukończono, z powodu zbliżającego się frontu. Poprzestano na wylaniu grubego fundamentu. Fritz zajmował największą powierzchnię całej Kwatery. Obecnie to jednak Quelle stanowi perełkę dla zwiedzających. Najciekawszymi jej elementami są: kwartał ze schronami przeciwlotniczymi oraz ruiny budynku, w którym debatowali spiskowcy, planujący zamach na Adolfa Hitlera.
Mamerki – samowystarczalny garnizon
W latach 1941-1944 kwatera Wehrmachtu w Mamerkach funkcjonowała jako samowystarczalne miasto. Poza typowymi centrami dowodzenia, budowlami sztabowymi, obiektami łączności i prowadzenia ognia – Mamerki mieściły kwatery mieszkalne, kasyna, poczty, kino, sauny, toalety, stajnie, kuchnie i stołówki, szpital oraz kilka zamkniętych i dobrze strzeżonych strzelnic. Bunkry posiadały system wentylacyjny, w którym działały filtry powietrzne, instalacja elektryczna, telefoniczna i centralne ogrzewanie.
Tajemnice kwatery w Mamerkach
W kompleksie kwatery wojsk niemieckich poszukuje się ciągle zaginionej Bursztynowej Komnaty. Ostatnio w 2019 roku podjęto kolejną próbę jej odnalezienia Poszukiwano także innych eksponatów, w tym dzieł sztuki ukrytych przez nazistowskich oficerów stacjonujących w Mamerkach. Podniesiono w tym celu ciężką, 100 kg płytę, która blokowała wejście do włazu tunelu. Jednak niczego, poza zasypaną studzienką kanalizacyjną nie znaleziono. Muzeum w Mamerkach nie zaprzestaje jednak poszukiwań. Zwłaszcza, że na terenie kompleksu pozostały jeszcze liczne włazy, studzienki i tunele, które nie były penetrowane od zakończenia II wojny światowej.
Mamerki – co oferuje zwiedzającym muzeum?
Wojenne miasto w Mamerkach przyciąga wielu fanów turystyki historycznej i militarnej. Ten dobrze zachowany kompleks bunkrów i fortyfikacji oferuje zwiedzającym liczne atrakcje, do których należą:
- zwiedzanie 30 niemieckich bunkrów oraz podziemnego tunelu,
- zbiory Muzeum II Wojny Światowej, w tym największą na świecie makietę bitwy pod Kurskiem oraz makietę bitwy Stalingradzkej,
- wierną replikę Bursztynowej Komnaty,
- replikę niemieckiej łodzi podwodnej U-boot,
- panoramę jeziora Mamry, podziwianą z wieży widokowej.
Zwiedzając Mamerki, zwane także „Miastem Brygidy”, należy zwrócić uwagę na udostępnioną makietę i plan kwatery. Do najciekawszych obiektów należy ogromny schron szefa wywiadu Obcej Armii Zachód pułkownika Lissa i jego sztabu. Bunkier, zwany „gigantem” ma imponujące rozmiary: 24,8 m długości, 18 m szerokości i 8,5 m wysokości. Jego ściany i stropy mają 7 metrów grubości. Całość waży ok. 15 tys. ton. Ten gigantyczny schron był odporny na uderzenia angielskich 10-tonowych bomb lotniczych. Wnętrza tego obiektu oraz pozostałych schronów i korytarzy (w stanie niemalże oryginalnym) są dostępne dla zwiedzających.
W Mamerkach zachował się 30-metrowy tunel, który łączączy schrony nr 28 i 30. Niezniszczone są także zejścia do kanałów. W kompleksie znajduje się również Muzeum II Wojny Światowej oraz 38-metrowa wieża widokowa (z panoramą na jezioro Mamry). Większość schronów wchodzących w skład muzeum zostało odbudowanych i około 600 m2 powierzchni wnętrz bunkrów i tuneli zostało udostępnionych zwiedzającym.
Ciekawostka – Mamerki i U-boot
Replika niemieckiej łodzi podwodnej U-boot stanowi niewątpliwą atrakcję kompleksu w Mamerkach. Pomysł umieszczenia repliki 25-metrowego U-boota w muzeum zaczerpnięto z opowieści mieszkańców i turystów. Kilka kilometrów od kwatery znajduje się nieukończona śluza Kanału Mazurskiego, która wyglądem przypomina suchy dok. W oparciu o domysły poszukiwaczy powstała historia o komorze, która mała służyć do remontownia niemieckich łodzi podwodnych.
