Sztynort to mała miejscowość położona w niewielkiej odległości od Wegorzewa, na półwyspie rozdzielającym jeziora: Mamry, Kirsajty oraz Dargin. Jej niewątpliwą atrakcją jest kompleks pałacowo-parkowy. będący pozostałością rodowego majątku rodziny Lehndorff . Do pałacu, położonego nieopodal jeziora, wiedzie przepiękna aleja ozdobiona okazałymi dębami. Pałac w Sztynorcie skrywa bogatą historię, nasyconą ciekawymi postaciami, niezwykłymi wydarzeniami oraz okruchami dawnej świetności.
Pałac w Sztynorcie – pierwsi właściciele
Historia rezydencji rodowa Lehndorffów rozpoczyna się w XVI wieku. Kompleks powstawał wieloetapowo. Pierwszy budowla usytuowana była w innym miejscu niż obecna posiadłość. Niestety na początku XVI wieku uległa zniszczeniu. Budowlę drugiej rezydencji rozpoczęto w1554 roku. Prace nad jej wystrojem trwały do roku 1572. W kolejnym stuleciu rezydencję zniszczono, najprawdopodobniej przez Tatarów w 1656 roku.
Budowę nowego pałacu oparto na dolnych partiach głównego korpusu zniszczonego budynku. W latach 1689-1691 wzniesiono dwukondygnacyjny pałac, zwieńczony czterospadowym stromym dachem. Charakterystycznym elementem dachu jest nietypowa, bardzo skomplikowana trzykondygnacyjna konstrukcja więźby. Odbudowy posiadłości rodowej podjęła się Maria Eleonora von Dönhoff trzecia żona Ahasvera von Lehndorff – dyplomaty w służbie króla Jana II Kazimierza Wazy.
Zachowano trójtraktowy układ wnętrz oraz dwubiegowe schody. We wnętrzach pojawiły się dekoracyjne piece, kominki, a ściany udekorowano wielobarwnymi ozdobami i sztukaterią. Drewniane stropy zdobiły polichromie. Po obu bokach pałacu wybudowano ciąg budynków gospodarczych, które wraz z bramą wjazdową tworzyły wewnętrzny dziedziniec. Hrabina, na obszarze zajmującym prawie osiemnastu hektarach, urządziła również park z szerokimi dębowymi alejami oraz kwiatowymi parterami. Ozdobę parku stanowiły liczne rzeźby.
Sztynort – zmienne losy
W kolejnych pokoleniach rodowy majątek Lehndorffów zaczął podupadać. Dzięki sprawnemu zarządzaniu posiadłościami, w XIX wieku żona Karola II, Anna z domu Hohn, uratowała posiadłość przed zrujnowaniem. W latach 1829 – 1880 podjęła się przebudowy oraz rozbudowy pałacu. W trakcie prac rozebrano zabudowania gospodarcze, dobudowano natomiast skrzydła boczne, a na fundamentach dawnego browaru postawiono spichlerz. Powstała wieża zwieńczona czterospadowym dachem, narożne wieże alkierzowe, neoklasycystyczna herbaciarnia oraz neogotycka kaplica. Zbudowano także neogotycką kaplicę grobową rodu Lehndorff. Neogotycki charakter zyskał również ryzalit fasady.
Po śmierci hrabiny majątek popadł w długi i został objęty zarządem przymusowym. W1936 roku pałac w Sztynorcie przypadł hrabiemu Heinrichowi , który okazał się wzorowym gospodarzem. Warto wspomnieć, iż Heinrich Ahasverus von Lehndorff-Steinort był członek ruchu antyhitlerowskiego i odegrał ważną rolę w nieudanym zamachu na Adolfa Hitlera, który miał miejsce w Wilczym Szańcu. W konsekwencji, za udział w spisku, ostatni właściciel Sztynortu ( z rodu Lehndorff) został stracony w 1944 roku, w więzieniu Plötzensee. Po jego śmierci majątek skonfiskowano, a rezydencję przeznaczono na kwaterę ministra spraw zagranicznych III Rzeszy- Joachima von Ribbentropa.
Pałac w Sztynorcie – nowe oblicze
Po zakończeniu II wojny światowej, wraz z nadejściem Sowietów, los posiadłości stanęły pod znakiem zapytania. Sztynort stał się siedzibą radzieckiej komendantury. Stanowił także miejsce punktu zbornego mienia, które zostało zwożone z okolicznych miejscowości, z przeznaczeniem do wywiezienia do Związku Radzieckiego. W latach czterdziestych na terenie kompleksu powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Pałac zprzystosowano do funkcji biurowych, a część pomieszczeń przerobiono na lokale mieszkalne oraz gospodarcze. W 1989 roku Sztynort został przejęty przez samorząd, a w latach 1997 – 2009 przez prywatną firmę Tiga Yacht & Marina, która zarządzała pobliskim portem żeglarskim.
Od roku 2009 posiadłość pozostaje własnością Polsko-Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury, prowadzącej działania na rzecz ratowania zabytku. W 2019 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przekazało środki na renowację pałacowych polichromowanych desek sufitowych. Renowację kompleksu pałacowo-ogrodowego w Sztynorcie wsparł również rząd niemiecki. W planach ujęto utworzenie muzeum szlachty pruskiej oraz centrum pamięci przenikania się kultur. Cześć pomieszczeń ma pełnić funkcję hotelową. Obecnie na trenie posiadłości trwają prace renowacyjne.
Dawny blask
Kompleks pałacowo-ogrodowy w Sztynorcie tworzy integralne zespolenie przestrzenne i funkcjonale, stanowiące nierozerwalną całość krajobrazową. Składał się z alei dojazdowej, ogrodu, zespołu pałacowego z dziedzińcami i budynkami bocznymi oraz salonu ogrodowego. Pozostałe elementy kompleksu stanowiły: zespół folwarczny z niewielkimi dziedzińcami, dwa tarasy umiejscowione na tyłach pałacu, aleja grabów i dębów, użytkowy i ozdobny ogród kwaterowy a także 700- metrowy kanał wodny, ciągnący się od granic parku do jeziora Kirsajty.
Pałac jest otynkowanym dwukondygnacyjnym budynkiem murowanym z cegły, wzniesionym na planie prostokąta. Towarzyszą mu dobudowane w XIX wieku prostokątne skrzydła boczne, zwieńczone czterospadowym dachem. Od zachodu wieża zamyka dwukondygnacyjne skrzydło, a od strony ogrodu alkierzowe wieże ozdabiają naroża. W niewielkiej odległości od pałacu znajduje się spichlerz, wzniesiony na fundamentach dawnego browaru. W pobliżu posiadłości, na półwyspie pomiędzy jeziorem Sztynorckim a jeziorem Łabap, znajduje się zdewastowana ośmioboczna rotunda o gwiaździstym sklepieniu, stanowiąca niegdyś mauzoleum rodu Lehndorffów.
Pałac w Sztynorcie słynął z wyjątkowo wykwintnego wyposażenia. Składały się na nie m.in.: portrety rodowe, flamandzkie gobeliny, lustra, inkrustowane meble wykonane na zamówienie, porcelanowe, kunsztownie zdobione zastawy stołowe, zbiory miniatur. Biblioteka mieściła wartościowe woluminy z XVI wieku oraz pochodzące z późniejszych czasów mapy, atlasy, oznaki, odznaczenia, ordery i medale. Park zdobiły rzeźby przedstawiające postacie antyczne oraz zegar słoneczny z piaskowca. Niedaleko wejścia, na trawniku, ustawiano dwie armaty, których lufy skierowano w stronę jeziora Sztynorckiego. Obecnie, ocalała część bezcennego wyposażenia posiadłości w Sztynorcie udostępniana jest w Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, a także w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
