Święta Lipka jest jednym z najsławniejszych sanktuariów maryjnych w naszym kraju. Położona jest na Mazurach, w powiecie kętrzyńskim, 9 kilometrów na południowy- wschód od Reszla i 67 kilometrów na północny – wschód od Olsztyna. Nazywana „Częstochową Północy” lub „perłą baroku”, stanowi cel licznych pielgrzymek. Rocznie sanktuarium odwiedza ponad 100 tysięcy osób z Polski i zagranicy, z czego znaczną część stanowią pątnicy.
Święta Lipka – początki sanktuarium
Zgodnie z przekazami ludowymi początki sanktuarium w Świętej Lipce sięgają średniowiecza (XIV wieku). Legenda głosi, że skazaniec, którego uwięziono w lochach zamku w Kętrzynie, za sprawą interwencji Matki Bożej wyrzeźbił figurkę Maryi z Dzieciątkiem. Zaraz po wykonaniu drewnianej rzeźby został ułaskawiony i uwolniony. W podzięce zawiesił rzeźbę na lipie, która rosła przy drodze prowadzącej z Kętrzyna do Reszla. W niedługim czasie po tym zdarzeniu miejsce to zasłynęło uzdrowieniami oraz cudami. Do postawionej tam kaplicy pielgrzymowano z Prus, Mazowsza i Warmii, a także z innych, nawet bardzo odległych obszarów Polski, m.in.: Wilna, Lwowa, Warszawy.
Święta lipka – z prośbą o zdrowie, łaskę, przebaczenie
Przybywający licznie do sanktuarium pielgrzymi prosili w modlitwach o zdrowie, odpuszczenie grzechów, ukojenie trosk oraz nieszczęść. Jednak, gdy w 1525 roku wiara katolicka na tych terenach została zabroniona, kaplica została zburzona, belki i cegły z kaplicy wywieziono do Kętrzyna, a lipa została wycięta, Natomiast świętą rzeźbę próbowano najpierw zatopić w Jeziorze Wirowym, a gdy to się nie udało, zakopać. Ostatecznie ją spalono, a na gruzach kaplicy stanęła szubienica, która miała stanowić ostrzeżenie dla łamiących zakaz pątników. Kult maryjny jednak przetrwał. Pomimo groźby śmierci wierni nadal, najczęściej nocami, przybywali do tego miejsca.
Święta Lipka i jej zmienne losy
Dopiero 28 lutego 1617 roku, z polecenia króla Zygmunta III, wykupiono Świętą Lipkę i przekazano jej administrowanie jezuitom. Wybudowano nową kaplicę i umieszczono w niej kopię rzeźby Matki Boskiej. Działania te zapoczątkowały rozkwit sanktuarium. Do Świętej Lipki przybywały pielgrzymki z różnych stron: Mazowsza, Podlasia, Litwy, Polski, nawet z odległych zakątków Prus Książęcych i Ukrainy. W 1693 roku zakonnicy wybudowali kościół, który w kolejnych latach sukcesywnie dekorowano. Parafia inicjowała pielgrzymki, procesje, odpusty. Miały one przede wszystkim charakter religijny, ale też patriotyczny i dziękczynny. Oprócz licznych uzdrowień , sławnych łask doświadczanych przez pielgrzymów, udokumentowano także wiele nawróceń protestantów.
W czasach, gdy Warmia ponosiła tragiczne skutki wojen szwedzkich, Święta Lipka, oprócz tego, że była miejscem, do którego przychodzono błagać o wstawiennictwo Matki Bożej, stała się enklawą polskości na ziemiach pruskich. W 1773 roku, po kasacie zakonu jezuitów, opiekę nad sanktuarium stopniowo przejęli księża diecezjalni. Ruch pielgrzymkowy praktycznie zamarł. Jezuici powrócili do Świętej Lipki w 1932 roku i do dnia dzisiejszego są kustoszami sanktuarium. Po II wojnie światowej sanktuarium na nowo stało się centrum pielgrzymkowym.
Barokowe sanktuarium maryjne
Sanktuarium w Świętej Lipce składa się wielu zabudowań. Jego centrum stanowi trójnawowa bazylika pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Kościół otoczony jest przez jednokondygnacyjne murowane krużganki, z narożnymi kaplicami zwieńczonymi kopułami i wysoką latarnią. Na kościelnym dziedzińcu umieszczone są kamienne figury: Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, św. Józefa oraz św. Anny. W południowej części kompleksu znajduje się dwupiętrowy budynek klasztoru. W jego wnętrzach zachował się oryginalny układ pomieszczeń klasztornych i przeważająca cześć pierwotnych sklepień krzyżowych. Cały kompleks architektoniczny posiada zachowaną w doskonałym stanie kunsztowną dekorację. Składają się na nią: freski pędzla Macieja Jana Mayera z Lidzbarka Warmińskiego, rzeźby, obrazy na płótnie, dekoracje ornamentalne, wyroby złotnicze oraz liczne dzieła snycerskie oraz kowalstwa artystycznego. Barokowy kościół założony na planie prostokąta, posiada
dwie wieże. We frontowej niszy znajduje się rzeźba przedstawiająca lipę z umieszczoną na niej figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem. We wnętrzu bazyliki możemy podziwiać trójkondygnacyjny ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Świętolipskiej. Duże wrażenie wywołuje także dwuczęściowy złocony prospekt organowy z wysokimi wieżami, ruchomymi figurami aniołów grających na instrumentach muzycznych oraz rzeźbami Matki Boskiej i Archanioła Gabriela.
Przy sanktuarium działa również muzeum, które udostępnia zwiedzającym bezcenne zbiory sakralne oraz zabytkowe eksponaty związane z historią tego miejsca. Na koniec warto jeszcze wspomnieć o historycznym trakcie pielgrzymkowym z Reszla do Świętej Lipki. Charakterystycznymi elementami tej sześciokilometrowej drogi są przydrożne barokowe kapliczki kalwaryjne oraz dostojne wiekowe lipy.
