W czasie II wojny światowej polowe stanowisko dowodzenia Reichsführera SS Heinricha Himmlera o kryptonimie „Hochwald”, znajdowało się na skraju gminy Pozezdrze na Mazurach, pomiędzy Giżyckiem i Węgorzewem. Czarny Szaniec (Schwarzschanze) – jak nazywano również ten obiekt ze względu na kolor munduru paradnego żołnierzy SS, znajdował się niedaleko kwatery głównej Führera w Gierłoży.
Hochwald – historia budowy
Niemcy w czasie kampanii przeciwko Sowietom przesuwali swoje stanowiska dowodzenia bliżej linii frontu. W 1941 roku, na krótko przed operacją „Barbarossa”, rozpoczęto budowę kwatery polowej SS, podobnie jak i innych centrów politycznych i stanowisk dowodzenia III Rzeszy (znajdujących się w okolicy). Istniejąca kwatera główna Hitlera w Wilczym Szańcu nie mogła po prostu pomieścić wszystkich. Jednocześnie za rozśrodkowaniem tych stanowisk dowodzenia przemawiały względy bezpieczeństwa. Dlatego np. minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop zainstalował się w zamku Lehndorff w Sztynorcie, Wehrmacht utworzył własny zespół bunkrów w kwaterze „Anna” w Mamerkach, a dowódca SS Heinrich Himmler zbudował polowe stanowisko dowodzenia „Hochwald”. Jego budową kierowała Organizacja Todt.
Charakterystyka obiektu
Kwatera Himmlera powstała w środku lasu i składała się na początku z kilku dobrze zamaskowanych bunkrów, w tym schronu dla szefa SS oraz budynków pomocniczych. Dostęp do niej chroniły miny i drut kolczasty. Gdy w 1942 roku to polowe stanowisko stało się zbyt małe, w lesie wybudowano 20 drewnianych baraków dla 48-osobowego personelu.
Przy budowie kwatery Hochwald ogromny nacisk kładziono na bezpieczeństwo personelu. Osiągnięto to stawiając schrony o tzw. odporności „B”, zachowując 2-metrową grubość żelbetowych ścian i stropów. Kwaterę otaczały zapory minowe, zasieki i płot z drutu kolczastego. Silnie strzegł jej również batalion policji wojskowej. Obiekt był doskonale zamaskowany: przez gęsto rosnący las oraz sztucznie, polegający na użyciu środków imitujących naturalne otoczenie. Zastosowano do tego celu siatki druciane rozwieszone nad bunkrami i barakami, do których przyczepiono pasma tworzywa imitujące liście o kolorze zielonym, żółtym, brązowym. Tworzywo to nie paliło się. Maskowanie naturalne, uzupełnione sztucznym, dobrze zacierało kontury budowli i niewątpliwie chroniło przed wykryciem obiektu Hochwald z powietrza.
Kwatera szefa SS składała się z dziewięciu bunkrów i baraków o dwumetrowej konstrukcji stropu i ścian o odporności „B”, małego podziemnego garażu, dwóch wartowni oraz schronu specjalnego dla Heinricha Himmlera. Personel pomocniczyzakwaterowano w dawnym ośrodku opieki Hochwald nad jeziorem Gołdap, oddalonym o pięć kilometrów.
Bunkier Himmlera
Bunkier Himmlera jest najciekawszym i najlepiej zachowanym obiektem kwatery Hochwald. Jest usytuowany centralnie i ma 21,4 m długości, 19,3 m szerokości i 8,4 m wysokości. W 1944 roku został wzmocniony, aby oprzeć się sile bombardowań aliantów. Wykonano podwójne stropy i ściany, podobnie jak w kwaterze Hitlera w Gierłoży. Jednak w przeciwieństwie do kwatery Führera, nie zamontowano na schronie Himmlera dział przeciwlotniczych i karabinów maszynowych.
Bunkier specjalny Himmlera posiada dwa wejścia o szerokości 80 cm, które były zamykane pancernymi drzwiami. We wnętrzu bunkra znajdowały się dwa małe pomieszczenia do pracy, wyposażone w indywidualne oświetlenie i wentylację. Dzisiaj ściany bunkra Himmlera są osmolone wewnątrz, na podłodze leżą duże kawałki betonu, otoczone kałużami wody.
Funkcjonowanie kwatery Hochwald
Kwatera Czarny Szaniec była użytkowana przez Himmlera od końca czerwca 1941 do 20 listopada 1944 roku. Jej zabezpieczenie wywiadowcze i militarne było zapewnione centralnie, tak jak dla wszystkich kwater dowodzenia rozmieszczonych w rejonie Mazur. Hochwald miał świetny system łączności i doskonałe środki komunikacji. Okablowanie zakopano w ziemi. System kierowania i dowodzenia kwatery opierał się na łączności telefonicznej oraz szyfrowanych depeszach. Przekazywano nimi polecenia i rozkazy. Czarny Szaniec był dobrze skomunikowany poprzez drogę samochodową oraz biegnącą obok kwatery linię kolejową Kętrzyn – Węgorzewo – Giżycko. Najkrótszą opcją był transport samochodem do Wilczego Szańca, a droga ta prowadziła przez Sztynort.
Dogodne usytuowanie kwatery Hochwald zapewniało sprawny przewóz personelu oraz dowóz środków zaopatrzenia, szczególnie różnych materiałów budowlanych potrzebnych w masowej ilości w czasie budowy obiektu. Kwatera Czarny Szaniec miała również własną bocznicę kolejową. Utrzymywany był na niej w ciągłej gotowości pociąg pancerny (popularnie znany jako „Schnell Heinrich”).
Hochwald aktualnie
Część kwatery Hochwald została wysadzona 14 stycznia 1945 roku przez wycofujące się wojska niemieckie. Sam bunkier Himmlera przetrwał II wojnę światową prawie bez szwanku i jest dostępny. Do obiektu można dostać się jadąc na północ drogą krajową DK 63. W Pozezdrzu, po prawej stronie, tuż przed tabliczką z nazwą miejscowości, znajduje się parking (współrzędne: 54.145462, 21.855845). Stąd do bunkra trzeba przejść 750 m.
Zwiedzanie
Bunkier nie jest zamknięty i można go obejrzeć na własną odpowiedzialność. Teren kwatery Hochwald przygotowano do zwiedzania. Prowadzą tam wytyczone ścieżki, przy których znajdują się tablice informacyjne. Zimą i jesienią należy uważać na otwarte studzienki w pobliskim lesie, które mogą być zasypane śniegiem lub liśćmi. Na terenie obiektu jest miejsce na ognisko.
Zobacz również
- Mazury – co warto zobaczyć?
- Plaża w Giżycku i jej okoliczne atrakcje
- Mamerki (bunkry) – Kwatera główna niemieckich wojsk lądowych
- Wilczy Szaniec (Gierłoż, Mamerki) – Kwatera Hitlera
- Jezioro Stręgiel
Zdjęcie pochodzi z Wikimedia Commons na licencji public domain. Autor zdjęcia: Janericloebe.
