Śluza Leśniewo Górne ( niem. Oberschluese Fürstenau ) stanowi jedną z dziesięciu śluz, które miały powstać w systemie Kanału Mazurskiego i jedną z pięciu wybudowanych na terenie naszego kraju. Ta wręcz monumentalna żelbetonowa budowla wzbudza uzasadniony respekt i cieszy się ogromnym zainteresowaniem wśród turystów.
Przeznaczenie śluzy
Śluza Leśniewo Górne jest potężną budowlą, na której widnieje symbolika III Rzeszy. Osnuta jest atmosferą tajemniczości związaną z faktycznym przeznaczeniem Kanału Mazurskiego. Niektóre źródła podają, że budowany w tym samym czasie kanał miał stanowić drogę umożliwiającą dogodne przejście dla łodzi podwodnych z wyznaczonego w okolicy miejsca do Morza Bałtyckiego. Według innych przekazów Niemcy planowali, aby śluza w Leśniewie oprócz typowo militarnego charakteru, spełniała funkcje gospodarcze i hydrotechniczne. Jednak prawdziwy cel powstania tak okazałej budowli pozostaje kwestią sporną.
Śluza Leśniewo Górne – informacje ogólne
Obiekt położony jest w środku lasu, niedaleko małej mazurskiej wsi Leśniewo Górne w powiecie kętrzyńskim (współrzędne 54°20’84” N, 21°59’33” E). To budowla hydrotechniczna ponad 20- metrowej wysokości. Na przedniej ścianie widnieje wgłębienie, którego kontury nakreślają kształt cesarskiego orła z wieńcem z liści dębu i swastyką z nazistowskich czasów. Na pierwszy rzut oka konstrukcja przypomina jeden z okazałych schronów, które znajdują się w pobliskich Mamerkach – gdzie znajdowało się byłe dowództwo Naczelnego Dowództwa Armii Niemieckiej. Ale to wrażenie jest błędne. Jest to bowiem niedokończona górna śluza Fürstenau, która stanowi część również nieukończonej budowy Kanału Mazurskiego.
Kanał Mazurski
Według planów niemieckich Kanał Mazurski miał tworzyć ciągłe połączenie Pojezierza Mazurskiego z Bałtykiem, poprzez rzekę Łynę. Jego koniec planowano umiejscowić w dzisiejszej Drużbie koło Kaliningradu. Po kanale miały kursować statki i barki o wyporności nieprzekraczającej 240 ton, przewożące drewno z mazurskich lasów, zboże i stal do ośrodków przemysłowych w Niemczech. Woda z kanału miała być wykorzystana również do produkcji energii elektrycznej. Ta ambitna inwestycja przewidywała budowę licznych śluz oraz jazów, a także zniwelowanie różnicy wysokości rzędu 111,4 m: od najwyższego poziomu przy Śluzie Leśniewo Górne do najniższego przy Bałtyku – ok 12 m n.p.m.
Projekt budowy kanału powstał w połowie XIX wieku, jednak prace rozpoczęto dopiero w 1911 roku. Inwestycję kilkukrotnie przerywano. Zgodnie z założeniem określającym wykorzystanie kanału do celów militarnych, prace wznowiono po około 20 latach, ale wstrzymano je ostatecznie w 1943 roku. Do tego czasu została ukończona większość Kanału Mazurskiego (90%), w tym około 80 procent Śluzy Leśniewo Górne – Fürstenau. Długość tego sztucznego wykopu wynosi 51 km, z czego na terenie Polski znalazło się 22 km, reszta rozciąga się w obecnym obwodzie kaliningradzkim. Na kanale, oprócz Śluzy Leśniewo Górne, wybudowanych zostało 9 śluz oraz 2 betonowe jazy walcowo-ruchowe z ręcznym napędem mechanizmów.
Śluza w Leśniewie Górnym z bliska
Według planów Śluza Leśniewo Górne – Fürstenau miała być jedną z 5 śluz Kanału Mazurskiego, umiejscowionych na terenie Polski oraz pierwszą od strony jeziora Mamry. Jednocześnie dziesiątą i ostatnią śluzą całej inwestycji. Sztucznie wykopany w tym celu przekop osiąga przy śluzie ponad 20 metrów szerokości i 1,8 m głębokości. Budowę śluzy górnej rozpoczęto w 1935 roku.
Nieco mniejsza śluza dolna, oddalona o 900 m, tworzy z górną połączony kompleks. Jest ona dzisiaj wypełniona wodą i jedynie jej korona jest nad powierzchnią. Z tego powodu nie można jej zwiedzać. Obie śluzy miały zniwelować 34-metrową różnicę wysokości między jeziorem Mamry a jeziorem Rydzówka. Przy śluzie dolnej Niemcy wybudowali budynek przeznaczony do obsługi obu obiektów hydrotechnicznych, który stoi do dziś. Obecnie w jego pobliżu znajduje się parking.
Przez Kanał Mazurski, poniżej dolnej śluzy przechodził kiedyś drewniany most. Został on zburzony w 1958 roku i w tym miejscu kanał został zasypany. Dziś przebiega tam droga krajowa nr 650. Odcinek kanału między górną i dolną śluzą Fürstenau był rekultywowany przez dziesięciolecia. W wyniku prac na tym obszarze pojawiły się bobry, które prawdopodobnie w latach 60. wyemigrowały do obwodu kaliningradzkiego.
Śluza Leśniewo Górne– dane techniczne
Śluza Górna znajduje się na 4,53 kilometrze od początku Kanału Mazurskiego i położona jest na wysokości 116,5 m n.p.m. Jest żelbetową śluzą komorową – dokową o długości 66 m, w tym długości użytkowej komory – 45 m. Jej wysokość wynosi 21 m, szerokość 7,7 m, powierzchnia 46 m², a wysokość spadu wody 17,2 m.
Śluza Dolna – jak nazwa wskazuje, znajduje się poniżej siostrzanej konstrukcji – na wysokości 99,5 m nad poziomem morza. Jest także śluzą żelbetową, o długości komory ok. 60 m. Wysokość ścian budowli 20 m, szerokość 7,5 m, wysokość spadku wody16,8 m.
Na koronie śluzy górnej zaprojektowane były zasuwy na wrota wsporne, dwuskrzydłowe, na dolnej śluzie natomiast płaska zasuwa stalowa oraz dwie sterówki. W planach widniały również dwa zbiorniki na wodę. Nad śluzą w Leśniewie planowano wybudować także żelbetonowy most drogowy. Budowa śluzy górnej, pomimo dużego stopnia zaawansowania inwestycji, pozostawiła kilka nieskończonych elementów. Brakuje mechanizmów rygli zamykających, wyposażenia miejsc do cumowania barek oczekujących na śluzowanie (awanportów) oraz jej połączenia z korytem kanału.
Zwiedzanie śluzy
Do Śluzy Leśniewo Górne najlepiej dojechać samochodem. Zaledwie kilka metrów od domu dozorcy śluzy, przy drodze krajowej nr 650 zorganizowano prywatny, płatny parking. Nieopodal znajduje się niedostępna i zarośnięta śluza dolna. Zwiedzanie należy rozpocząć idąc nasypem wzdłuż największej śluzy. Jest to marsz około 500 metrowy. Widok Śluzy Leśniewo Górne robi ogromne wrażenie za sprawą jej imponujących wymiarów oraz tajemniczej ciszy pośród otaczającego ją gęstego lasu. Obecnie ten zabytkowy obiekt inżynierski można zwiedzać. Jednocześnie pomysłowo wykorzystano jego atuty. Zorganizowano w nim park linowy, który zaprasza chętnych na dość ekstremalną przygodę. Aby dostać się na koronę śluzy i ją obejrzeć można przejść po wiszącej nad 20-metrową przepaścią kładką linową. Można też skorzystać ze zjazdów po linach z góry śluzy.
Zobacz również
- Śluza Leśniewo Dolne, czyli Fürstenau Ii
- Mazury – co warto zobaczyć?
- Jezioro Rydzówka – jedno z mniejszych jezior na Pojezierzu Mazurskim
- Kanał Łuczański (Kanał Giżycki)
- Mazurski Park Krajobrazowy, czyli największy park krajobrazowy w Polsce!
Zdjęcie pochodzi z Wikimedia Commons na licencji public domain. Autor zdjęcia: Janericloebe.
